Ενετοί
Χειρότεροι και από τους Τούρκους...
Έπειτα από την άλωση της Πόλης και την κατάληψη από τους Οθωμανούς των ανοικτών, κυρίως, περιοχών της Ελλάδας, εξακολουθούσαν να παραμένουν στα χέρια των Ενετών ορισμένα οχυρά μέρη τα οποία κατείχαν από πριν. Κι επειδή προφανώς οι Τούρκοι τα ήθελαν και αυτά, ξέσπασαν μακροχρόνιοι πόλεμοι μεταξύ των δύο κατακτητών, χειροτερεύοντας ακόμη περισσότερο τη ζωή των υπόδουλων Ελλήνων.
Όντας μακρυά από την θάλασσα, κοντά στην οποία γίνονταν οι περισσότερες συγκρούσεις, ήταν φυσικό η Γορτυνία να υποφέρει λιγότερο. Δεν άργησε όμως και αυτή να γνωρίσει τη φρίκη που έζησαν οι πληθυσμοί των παραλίων και των νησιών. Στα μέσα του 17ου αιώνα, όταν η Τούρκικη αρμάδα έβαλε πλώρη για την Κρήτη, προσπάθησαν οι Ενετοί να τους διώξουν από την Πελοπόννησο, καταλαμβάνοντας μάλιστα το 1685 και την Άκοβα. Οι νέες συμφορές των Ελλήνων ήταν τώρα ακόμη μεγαλύτερες από τις προηγούμενες αφού, μαζί με τον Ενετικό στρατό μπήκε στην Πελοπόννησο και η πανώλη η οποία, κατά τη διετία 1687-1688, θέρισε κυριολεκτικά τον πληθυσμό της, ιδιαίτερα στη Γορτυνία.
Οι τεράστιες απώλειες ανθρώπων κατά την φοβερή επιδημία της πανούκλας έδωσαν την ευκαιρία στους Ενετούς να μοιράσουν τα κτήματα των νεκρών (ή των εκδιωχθέντων Τούρκων), όχι στους ντόπιους που επέζησαν αλλά σε ανθρώπους που κατάγονταν από άλλα μέρη της Ελλάδας, τα οποία δεν μπόρεσε να διατηρήσει ο ενετικός στρατός. Πολλοί Αθηναίοι και άλλοι βορειότεροι Έλληνες εγκαταστάθηκαν τότε στη Γορτυνία, αλλά σχεδόν όλοι γύρισαν πίσω στις πατρίδες τους, ίσως γιατί οι Τούρκοι επανήλθαν κάποια στιγμή... (Η Άκοβα ξανάπεσε στα χέρια τους το 1715). Μάλιστα, πολλοί από αυτούς τους «εποίκους των κατεχομένων» δώρησαν τα κτήματα που τους είχαν δώσει οι Ενετοί σε μοναστήρια, για να μη θεωρηθούν από τους Τουρκους φίλοι των Ενετών και υποστούν τις σχετικές συνέπειες! Όσο για τους Ενετούς, η τριακονταετής παρουσία τους δεν αφησε πίσω κάτι το ουσιαστικό, ενώ ο πληθυσμός παρέμεινε ξένος απέναντι τους και ελάχιστοι Γορτύνιοι μπήκαν στην υπηρεσία τους (κυρίως συμβολαιογράφοι). Από όλους τους φράγκους επιδρομείς, ο λαός θεωρούσε τους Ενετούς ως τους χειρότερους. (Την ίδια απόσταση κράτησαν οι πληθυσμοί και απέναντι στους Τούρκους, τους οποίους όμως θεωρούσαν προτιμότερους από τους Ενετούς του εικονιζόμενου Μοροζίνη!!).
Σε ότι αφορά το Βυζίκι, πρωταγωνιστής των χρόνων πρίν και μετά την Ενετοκρατία είναι ο προαναφερθείς Στασινός της Άκοβας, τελευταίος στον πίνακα των οικιστών του χωριού μας. Η τοπική παράδοση λέει οτι ο εύπορος Κωνσταντινουπολίτης, κάπου μεταξύ 1600 και 1650, ήλθε στη Γορτυνία με ειδική ...συστατική επιστολή του Σουλτάνου, με τη βοήθεια της οποίας ήδη το 1670 είχε αποκτήσει 40 χωριά της βόρειας και δυτικής Γορτυνίας ως τσιφλίκια! Αλλά υπάρχει και μία ...αγιογραφία του από τον απόγονο της μόνης οικογένειας εποίκων-δωροληπτών που παρέμεινε στη Γορτυνία, Τ. Κανδηλώρο. Στο βιβλίο του «Η Γορτυνία» (1898), έγραψε για φυγάδα Τουρκικών διωγμών που έφθασε πάμπτωχος στην Πύλο και ήλθε να κρυφτεί στο Βυζίκι... Προφανώς, ο Κανδηλώρος μπέρδεψε τον «κυρ Στασινό» με τον Ζαφείρη, γεννάρχη των περισσοτέρων οικογενειών του Βυζικίου, ο οποίος πράγματι κρύφτηκε στο Χωριό μας για να γλυτώσει από τους Τούρκους, προερχόμενος από το Σουλιμά Τριφυλλίας, δηλαδή λίγο πιό «δώθε» από την Πύλο!.
Με την Τούρκικη αρμάδα να λείπει στην Κρήτη, ο Στασινός, μαζί με άλλους δύο προεστούς, τον Χρυσοβιτσιώτη Χρονά και τον Θαν. Κουλά από την Καρύταινα, μπήκαν το 1687 επικεφαλής Γορτυνίων, που ενεπνέοντο «υπό της ενθουσιώδους και μεγάλης καρδίας των εγχωρίων αρχόντων» (Κανδηλώρος, σ.113) και ξεκίνησαν να διώξουν τους Τούρκους από το φρούριο της Καρύταινας, κάτι που πέτυχαν με τη βοήθεια των Μανιατών. Επειδή λοιπόν ο Μοροζίνης δεν ήταν χαζός, «διώκησε συνετώς, ανταμείψας και τους επιφανέστερους εκ των συντρεξάντων αυτόν Ελλήνων. ...εις δέ τον δημογέροντα της Άκοβας απένειμε τον υπέροχον τίτλον του Συνδίκου» (ibid. σ.115). Ετσι, λοιπόν, ο κυρ Στασινός έγινε «Σύντυχoς» των Ενετών, με τεράστιες οικονομικές και διοικητικές εξουσίες.
Έφυγε ο Μοροζίνης στη Βενετιά για να γίνει Δόγης, προσπάθησαν οι Τούρκοι να ανακτήσουν τα χαμένα στέλνοντας τον Γερακάρη, ένα Μανιάτη ...πειρατή, αυτός τα βρήκε σκούρα, επέστρεψε βιαστικά ο Μοροζίνης, που όμως πέθανε το 1693 στο Ναύπλιο. Βρήκε τότε ευκαιρία ο Γερακάρης, ξαναγύρισε στην περιοχή, πολιόρκησε την Καρύταινα και αφού πήρε το κάστρο, το έκανε στάχτη. Επειδή, όμως, συμμάχησε με τους ...συναδέλφους του Ενετούς και λεηλάτησαν μαζί την Άρτα, οι Τούρκοι τον περιποιήθηκαν κατάλληλα. Ή κατάσταση όμως ήταν τέτοια που ανάγκασε το Σουλτάνο να παραχωρήσει επίσημα την Πελοπόννησο στους Ενετούς το 1699 με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς. Οπότε τα βάσανα του λαού μεγάλωσαν και μαζί με αυτά η απογοήτευση του. Εκτός από τους δυσβάστακτους φόρους, οι Ενετοί επέβαλλαν στους κατοίκους και προσωπική εργασία, στην επισκευή όλων των κάστρων!